بررسی آثارِ تخریبی و پتانسیل های استفاده از آتش به عنوان ابزار مدیریتی پوشش گیاهی مراتع نیمه استپی

آتش در مراتع مناطق نیمه استپی استان چهارمحال و بختیاری، با توجه به تکرار وقوع و وسعتی که در بر می گیرد، یکی از مهم ترین عواملی است که ترکیب، تنوع، ساختار، و عملکرد جوامع گیاهی را تحت تأثیر قرار می دهد. این مطالعه، با هدف بررسی تأثیر آتش سوزی های سال های 1385، 1387، و 1388 بر ترکیب، تنوع، و چگونگی احیای گونه های گیاهی و انتخاب دام، در مراتع نیمه استپی منطقة کرسنگ استان چهارمحال و بختیاری انجام گرفته است و به دنبال اثبات این موضوع است که آیا، با توجه به شرایط حاکم بر مناطق نیمه استپی، می توان از آتش به عنوان ابزاری مدیریتی استفاده کرد یا خیر؟ در آتش سوزی های رخ داده، در سال های مختلف، مناطق حریق و شاهد مشخص و در هر یک از این مناطقْ یک ترانسکت 200 متر مربعی به شکل تصادفی- سیستماتیک مستقر شد. در طول هر ترانسکت، با استفاده از پلات های دو متر مربعی، درصد پوشش گونه ها، تعداد گونه های احیاشده بعد از آتش سوزی، و تعداد گونه های چراشده اندازه گیری شد. به ترتیب، از مقیاس بندی چندبُعدی غیرِ متریک و تجزیة واریانس دوطرفه برای بررسی اثر آتش سوزی بر ترکیب و تنوع و انتخاب دام استفاده شد. نتایج نشان داد در مناطقی که در سال های 1387 و 1388 آتش سوزی رخ داده اختلاف معنی داری در ترکیب و تنوع پوشش گیاهی در بین مناطق حریق و شاهد وجود دارد، ولی این اختلاف در منطقه ای که در سال 1385 آتش گرفت وجود ندارد. این موضوع نشان می دهد احیای پوشش گیاهی پس از یک دورة چهارساله ممکن خواهد بود. اکثر گونه های گندمی، نظیر agropyron repens و bromus tomentellus، در سالِ اولِ پس از آتش سوزی، به ترتیب، 90 و 80 درصد پایه های سوختة خود را احیا کردند، در حالی که گونه های بوته ای، نظیر astragalus adscendens و astragalus susianus، فقط قادر بودند، به ترتیب، 60 و 40 درصد پایه های سوختة خود را احیا کنند. همچنین، نتایج نشان داد در مناطقی که در سال های 1387 و 1388 آتش سوزی رخ داده دامْ گونه های مناطق حریق را به شکل معنی داری بیش از مناطق شاهد انتخاب کرد، در حالی که این اختلاف برای منطقه ای که بیش از 4 سال از آتش سوزی آن می گذرد معنی دار نبود. اگرچه بعد از یک دورة کوتاه، ترکیب و تنوع پوشش گیاهی به شرایط اولیة خود بازگشت و آتش به جایگزینی علفزار به جای یک بوته زار منجر شد و این موضوع باعث افزایش انتخاب دام و احتمالاً عملکرد آن در این منطقه شد، پیشنهاد دادن آتش، به عنوان ابزاری مدیریتی، باید در چارچوب مدیریت کلی مرتع قرار گیرد و استفادة صرف از آن، بدون مدیریت دام و مدیریت انسان در مراتع نیمه استپی، به شکست خواهد انجامید.